در میان ناباوری محققان سه دانشمند امریکایی برای تحقیقات خود درباره ساعت بیولوژیک بدن برنده جایزه نوبل پزشکی شدند. این ساعت کارکرد بدن را طی شبانهروز تنظیم میکند.
دهم مهرماه جاری جفری سیهال، مایکل راسباش و مایکل دبلیویانگ، سه دانشمند امریکایی برای تحقیقات خود درباره ساعت بیولوژیک بدن انسان موفق به دریافت جایزه نوبل پزشکی شدند.
راسباش یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه براندیس، یانگ از استادان دانشگاه راکفلر و هال از دانشگاه مین در این تحقیق با یکدیگر همکاری کردهاند.
ساعت بیولوژیک بدن یا «ریتم شبانهروزی» عامل خوابیدن افراد در شب و البته تغییرات مهمی در رفتار و بدن انسان است.
این ریتم شبانهروزی در تمام سلولهای بدن انسان، گیاهان، حیوانات و قارچها نیز وجود دارد. حالات روحی، سطح هورمونها، دمای بدن و متابولیسم همگی با توجه به این ریتم تنظیم میشوند. در کوتاه مدت، اختلال در ساعت بدن روی تشکیل حافظه تاثیر میگذارد اما در بلند مدت خطر ابتلا به بیماریهای مختلف از جمله دیابت نوع دوم، سرطان و حمله قلبی را میافزاید. به هرحال محققان برنده این جایزه ۱.۱ میلیون دلاری توانستند ژن کنترلکننده ساعت بیولوژیک بدن انسان را ایزوله کنند. به عبارت دیگر آنها توانستند چشماندازی به داخل ساعت بیولوژیک بدن ایجاد کرده و شیوه عملکرد داخلی آن را روشن کنند.
کشف ساعت بیولوژیک در ژن مگس میوه
تحقیقات این سه دانشمند از سال ۱۹۸۴ میلادی آغاز شد. در آن زمان راسباش و هاول هر دو در دانشگاه براندیس مشغول فعالیت بودند. آنها همراه یانگ توانستند ژن پریود را در مگسهای میوه ایزوله کنند. راسباش و هال متوجه شدند پروتئینی به نام PER که توسط این ژن کدگذاری شده در شب افزایش یافته و طی روز ازبین میرود. به عبارت دیگر آنها ساعت بیولوژیک موجود در این ژن را کشف کردند.
در سالهای بعد یانگ ژنهای ساعتی دیگری کشف کرد که روی ثبات پروتئین PER تاثیرگذار بودند. این محققان متوجه شدند اگر سطح این پروتئین ثابت باشد، ساعت بیولوژیک کندتر حرکت میکرد و اگر از ثبات آن کاسته میشد، ساعت بیولوژیک با سرعت بیشتری حرکت میکرد.
همچنین ثبات پروتئین PER را میتوان یکی از دلایل آن دانست که برخی افراد سحرخیز و برخی دیگر شب زندهدار هستند. به عبارت دیگر هنگامیکه این پروتئین در بدن انسان ثبات دارد، فرد سحرخیز است و در صورت برهم خوردن ثبات، فرد شب زندهدار میشود.
با کمک اکتشافات این دانشمندان مکانیسم اصلی ساعت بیولوژیک بدن انسان تعیین شد.
مایکل هستینگز یکی از دانشمندانی است که در آزمایشگاه MRC کمبریج روی ساعت بیولوژیک بدن تحقیق میکند. او در این باره میگوید: سازوکار ساعت بیولوژیک بدن به جعبه سیاه حیات انسان مشهور است.
دربیانیه کمیته نوبل پزشکی آمده است: «ریتمهای دورانی این ساعت داخلی عملکرد بدن را در مراحل مختلف روز تعیین میکند و بر خواب، رفتار، سطح هورمون و دما و متابولیسم بدن تاثیر میگذارد.
همچنین هنگامیکه بهطور موقت میان محیط خارجی و ساعت بیولوژیک بدن انسان ناهماهنگی اتفاق میافتد، سلامت فرد تحت تاثیر قرار میگیرد. مانند زمانیکه فرد سفر میکند. نشانههایی از ناهماهنگی مزمن میان شیوه زندگی ما و ساعت بیولوژیک بدن انسان وجود دارد و همین امر خطر ابتلا به بیماریهای مختلف را افزایش میدهد.
همچنین برندگان جوایز نوبل ۲۰۱۷ توانستند میزان آگاهی درباره اهمیت خواب سالم را بیفزایند.
جالب آنکه تحقیق برنده نوبل پزشکی ۲۰۱۷ میلادی مانند سال گذشته بسیار غیرمنتظره بود. نام این سه دانشمند برنده در هیچ یک از فهرست نامزدهای احتمالی این جایزه وجود نداشت. حتی هنگامیکه با تماس تلفنی و پس از اطلاع از پیروزی خود گفت: حتما با من شوخی میکنید.
بسیاری از کارشناسان تخمین میزدند تحقیقات درباره ایمونتراپی (استفاده از سیستم دفاعی بدن برای مبارزه با سرطان) یا ابزار اصلاح ژنتیک CRISPRبرنده نوبل پزشکی باشند.
سال گذشته جایزه نوبل پزشکی به پروفسور یوشینوری اسومی ژاپنی تعلق گرفت. کمیته نوبل برای کشف مکانیسم اتوفاژی این جایزه را به اسومی اهدا کردند. مکانیسم اتوفاژی یا خودخواری سلولی، تخریب و بازیافت اجزا سلول توسط خود سلول است که به دلیل کمک به شناخت و درمان بیماریهایی همچون سرطان، دیابت، پارکینسون و بیماریهای سلسله اعصاب بسیار مهم است.
۸ و ۹ اسفندماه ۱۳۹۸ (نجفاباد- ايران)
۴ و ۵ ارديبهشتماه ۱۳۹۸ (خرمآباد- ايران)
۱۰ تا ۱۲ ارديبهشت ماه ۱۳۹۸ (يزد- ايران)